Genetiği tasarlanan ilk bebekler: Lulu ve Nana'nın hikayesi
Bu deney, genetik mühendisliğinde insanlık için bir milat olarak görülse de "tasarım bebek" tartışmalarını alevlendirdi. Bir yanda genetik hastalıkların ortadan kaldırılabileceği umudu, diğer yanda etik sınırların ihlali vardı.
Bilim insanlarının keşfetme arzusu, insanlık tarihi boyuncailginç deneylerin kapısını araladı.
Gerçekleştirilen sayısız deney, bazen başarılı oldu vebilgiler ortaya koydu; bazen ise etik ve bilimsel tartışmalara konu oldu.
Kamuoyunda en çok bilinen deneyler genellikle ilginç vekorkunç olarak tanımlandı.
Örneğin; psikolojide Stanford Hapishane Deneyi, davranışbiliminde insan doğasının karanlık yanlarını ortaya koydu.
Tıpta, Tuskegee Sifiliz Deneyi etik ihlallerinin en acıörneklerinden biri olarak hafızalara kazındı.
Bugün ise bahsi geçen deney, genetiği ile oynanarak doğanilk bebekleri konu alıyor.
Çin’de yapılan bu deney, "Lulu ve Nana" adlı ikizlerinhayatını değiştiriyor.
Deneyde kullanılan CRISPR teknolojisi, genetik müdahaleninnasıl yapıldığı, Lulu ve Nana’nın kim olduğu, deneyin sonuçları, etik boyutlarıve günümüzde bu bebeklerin ne durumda olduğunu sizler için araştırdık.
İşte, tarihin tozlu raflarında kalmış ama acı gerçekleribarındıran o deney…
GENETİĞİ DEĞİŞTİRİLMİŞ ÇİN BEBEKLERİ: LULU VE NANA
2018 yılının Kasım ayında, dünya bilim tarihinde bir dönümnoktasına tanıklık etti. Çinli bilim insanı He Jiankui, dünyada ilk kez genetikolarak düzenlenmiş insan bebeklerinin doğduğunu duyurdu. Buna imkan sağlayan sisteminadı ise “CRISPR” idi.
İlk olarak, genetik düzenlemenin temel aracı olan CRISPR-Cas9teknolojisi nedir inceleyelim.
CRISPR –CAS9 NEDİR
CRISPR-CAS9, DNA üzerinde tabiri caizse ameliyat yapabilmeyisağlayan bir teknoloji.
Zararlı mutasyonlarıkalıcı olarak düzelterek veya hastalığa neden olan genleri kesmeyi sağlayarakhastalıkları tedavi ediyor.
Nobel Kimya Ödülü 2020 yılında, “CRISPR-Cas9” siteminingeliştirilmesine katkılarından ötürü”, Fransız mikrobiyolog EmmanuelleCharpentier ile ABD'li biyokimyacı Jennifer A. Doudna'ya verildi.
DENEYİN SAHİBİ: HE JIANKUI
1984 yılında Çin’in Hunan eyaletinde doğan He Jiankui;lisans eğitimini 2007 yılında Şanghay Jiao Tong Üniversitesi’nde tamamladı,yüksek lisansını ve doktorasını Rice Üniversitesi ve Stanford Üniversitesi’ndesürdürdü.
He, özellikle CRISPR-Cas9 teknolojisi üzerine çalışmalaryaptı.
He Jiankui, dünya çapında büyük yankı uyandıran vetartışmalara neden olan 2018 yılında gerçekleştirdiği deneyle tanındı.
Deney ile birlikte dünyada ilk kez genetik olarakdeğiştirilmiş bebeklerin doğumunu sağladı.
Dünyanın birçok ülkesinde ağır eleştiriler aldı, pek çokbilim insanı tarafından etik dışı ve tehlikeli bulundu.
Çin hükümeti de bu gelişme üzerine soruşturma başlattı ve HeJiankui’yi “yasaları ihlal etmek” ve “tıbbi etik standartlarını çiğnemek”lesuçladı.
2019 yılında Çin’de mahkemeye çıkarıldı ve genetik deneylerinedeniyle 3 yıl hapis cezasına çarptırıldı.
Ayrıca para cezasıaldı ve bilimsel çalışmalarından men edildi.
TASARIM BEBEKLER DENEYİ
He Jiankui, HIV pozitif babaya sahip çiftlerden alınanembriyolar üzerinde CRISPR teknolojisini kullanarak CCR5 genini değiştirdi.
Böylece, bu embriyoların doğduğunda HIV virüsüne karşıdirençli olması hedeflendi.
Genetiği değiştirilmiş embriyolar daha sonra rahme transferedildi.
Ekim 2018’de ikiz kız bebekler Lulu ve Nana dünyaya geldi.
He, bu bebeğin genetik olarak düzenlenmiş ilk insanbebekleri olduğunu duyurdu.
He Jiankui, deneyini gizli yürüttü ve sonuçları bağımsızbilimsel kurumlarla paylaşmadı.
NEDEN YAPTI
CRISPR teknolojisinin yeni ve potansiyeli yüksek olması,bilim insanlarının zaten ilgisini çekmişti.
Amaç, bu geni etkisiz hale getirerek çocukları doğuştan HIVvirüsüne karşı bağışıklıklı hale getirmekti.Bunubaşarabilirse, tarihte bir “ilk” olacağını kendisi de biliyordu.
Kazanacağı prestij ve kariyeri de düşünerek deneye adım attıancak peşini etik tartışmaları bırakmadı.
Amacı tedavinin dışına çıktı ve kendi girişimini kurmuştu,özel fonlar alıyordu ve uluslararası basında görünür olmak istiyordu.
Deneyin çoğu Çin’de gizlice ve yerel etik kurullarındışından yürütüldü.
Deneye katılan ailelere “eksik ve yanıltıcı bilgi” verildiğiiddia edildi.
Şöhret yerine hapis, prestij yerine ise bilim dünyasındanaforoz geldi.
LULU VE NANA ŞİMDİ NE YAPIYOR
Deneyden sonra Lulu ve Nana’nın sağlık durumuyla ilgili netve doğrulanmış bilimsel bilgiler kamuya açıklanmadı.
He Jiankui, bu çocukların sağlıklı olduğunu ve normal biryaşam sürdüklerini iddia ediyor.
